مقدمه
علم سنجی دانش اندازه گیری و تحلیل علم است که به سنجش تولیدات علمی پژوهشگران و سازمان ها در قالب متغیرهای کمی می پردازد.
علم سنجی یکی از رایج ترین روشهای ارزیابی فعالیت های علمی میباشد. این روش در روسیه شوروی پدید آمد و در کشورهای اروپای شرقی بویژه مجارستان برای اندازه‌گیری علوم در سطوح ملی و بین‌المللی استفاده شد.
امروزه دنیا توسعه دانش مدار را دنبال می کند و در راستای این هدف در کشورهای توسعه یافته، علم سنجی به عنوان یکی از رایج ترین شاخص های ارزیابی فعالیتهای علمی هر کشور مطرح است. در ارزیابی های علم سنجی رایج ترین معیار برای تعیین جایگاه علمی و رتبه بندی کشورها، میزان مشارکت در تولید علم، نوآوری، فناوری و به طور کلی مشارکت در روند توسعه علم جهانی عنوان شده است.
واحد علم سنجی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، با هدف ارائه تصویری روشن از کارنامه پژوهشی دانشگاه و سنجش تولیدات علمی پژوهشگران و نیز ترسیم افق پژوهشهای آینده، همگام با سایر دانشگاههای علوم پزشکی، در تیر ماه 1390 تأسیس شد.
در واقع، رسالت واحد علم سنجی در نشان دادن صحیح ترین مسیر سیاستگذاری و برنامه ریزی علم و فناوری و کمک به استفاده بهینه از منابع موجود برای نیل به بهترین، موثرترین و دست یافتنی ترین هدف های توسعه علم و فناوری است.
اهمیت
علم سنجی به عنوان یک رشته علمی مورد استفاده کسانی است که در زمینه سیاستگذاری در علم و تکنولوژی تصمیم سازی می کنند. حتی در بسیاری از کشورها برای توزیع بودجه پژوهشی از معیارهای علم سنجی استفاده می شود. در بعضی از کشورها توزیع بودجه پژوهشی امر مهمی است و مهم ترین موضوع این است که برای تحقیق به چه کسی بودجه اختصاص بدهند و توزیع چنین بودجه هایی با درنظر گرفتن معیارهای علمی صورت می گیرد.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هر ساله دانشگاههای علم پزشکی را به لحاظ کیفیت آموزشی و پژوهشی رتبه بندی می نماید. رتبه کسب شده توسط هر دانشگاه نشان دهنده سطح توانمندی های علمی دانشگاه مذکور میباشد. در رتبه بندی دانشگاههای علوم پزشکی معیارهای متفاوتی مورد توجه قرار می گیرد ، از جمله معیارهای رتبه بندی، توجه به فعالیتهای آموزشی و پژوهشی و بروندادهای علمی اعضای هیأت علمی می باشد.
اهداف و کارکردها
اساس کار علم سنجی بر بررسی چهار متغیر اساسی شامل مولفان، انتشارات علمی، مراجع و ارجاعات میباشد. علم سنجی بر آن است با استفاده از بررسی جداگانه این متغیرها با ترکیبی مناسب از شاخصهای مبتنی بر این متغیرها خصایص علم و پژوهش علمی را نمایان سازد.
براساس معیارهای مطرح شده می توان کارکردهای مطالعات علم سنجی را به شرح زیر بیان کرد:
مطالعه کمّی و اندازه گیری علم
مطالعه تاریخی و جامعه شناختی علم و دانش
ارزیابی اولویت ها، چشم اندازها و ظرفیت های مراکز پژوهشی و دانشگاه ها
کمک به برنامه ریزی و سیاست گذاری علمی در تخصیص بودجه و توازن بودجه با هزینه
شناخت الگوهای ارتباطاتی در جوامع علمی
تعیین میزان همکاری نویسندگان حوزه های گوناگون
ترسیم ساختار علم و دانش به طور کلی
ترسیم ساختار موضوعات و حوزه های علمی خاص
نمایش ساختار علمی حوزه های موضوعی خاص
طراحی نقشه علمی کشور
ارزیابی وضعیت علوم و فناوری در کشور و سازمان
ابداع شاخص ها و مقیاس های اندازه گیری توسعه علم و فناوری
مطالعه ارتباطات میان رشته ای
روشن نمودن روابط میان حوزه های مختلف دانش، سنجش روابط میان رشته ای موضوعات و ارتباطات علمی
ارزیابی و رتبه بندی انتشارات
ارزیابی و سنجش عملکرد تحقیقاتی و آثار تولیدی نویسندگان، سازمان ها، دانشگاه ها، کشورها و …
تعیین سهم یک کشور، دانشگاه یا سازمان در تولید علم در عرصه های ملی و بین المللی
سنجش عملی فعالیت های اعضای هیأت علمی
تهیه گزارش رشد علمی یک کشور
ردگیری روند تولید و اشاعه دانش های مختلف
آینده پژوهی در حوزه های موضوعی مختلف
بررسی غیرمستقیم شیوه های تولید، کسب و اشاعه اطلاعات علمی
مطالعه رشد متون در موضوعات خاص
اندازه گیری تأثیر انتشارات و رتبه بندی انتشارات بر اساس اهمیت آن ها
ردیابی انتشار اندیشه ها و مطالعه الگوهای انتشاراتی
تحلیل کمّی در مورد تولید، توزیع و استفاده از متون منتشر شده
تعیین مجلات هسته، معرفی نویسندگان برتر و مقالات پراستفاده
شناسایی، ارزیابی و انتخاب منابع علمی در حوزه های موضوعی مختلف به منظور استفاده پژوهشگران
علم سنجی دانش اندازه گیری و تحلیل علم است که به سنجش تولیدات علمی پژوهشگران و سازمان ها در قالب متغیرهای کمی می پردازد.
علم سنجی یکی از رایج ترین روشهای ارزیابی فعالیت های علمی میباشد. این روش در روسیه شوروی پدید آمد و در کشورهای اروپای شرقی بویژه مجارستان برای اندازه‌گیری علوم در سطوح ملی و بین‌المللی استفاده شد.
امروزه دنیا توسعه دانش مدار را دنبال می کند و در راستای این هدف در کشورهای توسعه یافته، علم سنجی به عنوان یکی از رایج ترین شاخص های ارزیابی فعالیتهای علمی هر کشور مطرح است. در ارزیابی های علم سنجی رایج ترین معیار برای تعیین جایگاه علمی و رتبه بندی کشورها، میزان مشارکت در تولید علم، نوآوری، فناوری و به طور کلی مشارکت در روند توسعه علم جهانی عنوان شده است.
واحد علم سنجی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، با هدف ارائه تصویری روشن از کارنامه پژوهشی دانشگاه و سنجش تولیدات علمی پژوهشگران و نیز ترسیم افق پژوهشهای آینده، همگام با سایر دانشگاههای علوم پزشکی، در تیر ماه 1390 تأسیس شد.
در واقع، رسالت واحد علم سنجی در نشان دادن صحیح ترین مسیر سیاستگذاری و برنامه ریزی علم و فناوری و کمک به استفاده بهینه از منابع موجود برای نیل به بهترین، موثرترین و دست یافتنی ترین هدف های توسعه علم و فناوری است.
اهمیت
علم سنجی به عنوان یک رشته علمی مورد استفاده کسانی است که در زمینه سیاستگذاری در علم و تکنولوژی تصمیم سازی می کنند. حتی در بسیاری از کشورها برای توزیع بودجه پژوهشی از معیارهای علم سنجی استفاده می شود. در بعضی از کشورها توزیع بودجه پژوهشی امر مهمی است و مهم ترین موضوع این است که برای تحقیق به چه کسی بودجه اختصاص بدهند و توزیع چنین بودجه هایی با درنظر گرفتن معیارهای علمی صورت می گیرد.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هر ساله دانشگاههای علم پزشکی را به لحاظ کیفیت آموزشی و پژوهشی رتبه بندی می نماید. رتبه کسب شده توسط هر دانشگاه نشان دهنده سطح توانمندی های علمی دانشگاه مذکور میباشد. در رتبه بندی دانشگاههای علوم پزشکی معیارهای متفاوتی مورد توجه قرار می گیرد ، از جمله معیارهای رتبه بندی، توجه به فعالیتهای آموزشی و پژوهشی و بروندادهای علمی اعضای هیأت علمی می باشد.
اهداف و کارکردها
اساس کار علم سنجی بر بررسی چهار متغیر اساسی شامل مولفان، انتشارات علمی، مراجع و ارجاعات میباشد. علم سنجی بر آن است با استفاده از بررسی جداگانه این متغیرها با ترکیبی مناسب از شاخصهای مبتنی بر این متغیرها خصایص علم و پژوهش علمی را نمایان سازد.
براساس معیارهای مطرح شده می توان کارکردهای مطالعات علم سنجی را به شرح زیر بیان کرد:
مطالعه کمّی و اندازه گیری علم
مطالعه تاریخی و جامعه شناختی علم و دانش
ارزیابی اولویت ها، چشم اندازها و ظرفیت های مراکز پژوهشی و دانشگاه ها
کمک به برنامه ریزی و سیاست گذاری علمی در تخصیص بودجه و توازن بودجه با هزینه
شناخت الگوهای ارتباطاتی در جوامع علمی
تعیین میزان همکاری نویسندگان حوزه های گوناگون
ترسیم ساختار علم و دانش به طور کلی
ترسیم ساختار موضوعات و حوزه های علمی خاص
نمایش ساختار علمی حوزه های موضوعی خاص
طراحی نقشه علمی کشور
ارزیابی وضعیت علوم و فناوری در کشور و سازمان
ابداع شاخص ها و مقیاس های اندازه گیری توسعه علم و فناوری
مطالعه ارتباطات میان رشته ای
روشن نمودن روابط میان حوزه های مختلف دانش، سنجش روابط میان رشته ای موضوعات و ارتباطات علمی
ارزیابی و رتبه بندی انتشارات
ارزیابی و سنجش عملکرد تحقیقاتی و آثار تولیدی نویسندگان، سازمان ها، دانشگاه ها، کشورها و …
تعیین سهم یک کشور، دانشگاه یا سازمان در تولید علم در عرصه های ملی و بین المللی
سنجش عملی فعالیت های اعضای هیأت علمی
تهیه گزارش رشد علمی یک کشور
ردگیری روند تولید و اشاعه دانش های مختلف
آینده پژوهی در حوزه های موضوعی مختلف
بررسی غیرمستقیم شیوه های تولید، کسب و اشاعه اطلاعات علمی
مطالعه رشد متون در موضوعات خاص
اندازه گیری تأثیر انتشارات و رتبه بندی انتشارات بر اساس اهمیت آن ها
ردیابی انتشار اندیشه ها و مطالعه الگوهای انتشاراتی
تحلیل کمّی در مورد تولید، توزیع و استفاده از متون منتشر شده
تعیین مجلات هسته، معرفی نویسندگان برتر و مقالات پراستفاده
شناسایی، ارزیابی و انتخاب منابع علمی در حوزه های موضوعی مختلف به منظور استفاده پژوهشگران
کپی لینک کوتاه :